ΡΙΦΚΙΝ …Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ

ΡΙΦΚΙΝ …Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ

Το έτος 2012 αναγνωρίσθηκε επίσημα από τα Ηνωμένα Έθνη ως Παγκόσμιο Έτος Συνεταιρισμών, αλλά μία γρήγορη έρευνα στο Google δείχνει ελάχιστα στοιχεία για τους σχετικούς εορ­τασμούς εκείνης της χρονιάς. Ίσως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης ελέγχονται από έναν μικρό αριθμό γιγάντιων κερδοσκοπικών επιχειρήσεων, οι οποίες απο­φασίζουν τι αποτελεί είδηση και τι όχι.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Γερμανία ένας στους τέσσερεις είναι μέλος συνεταιρισμού. Στον Καναδά, τέσσερεις στους δέκα κατοίκους είναι μέλη συνεταιρισμών.

Στην Γερμανία, συνεταιρισμοί πράσινης ενέργειας ιδρύο­νται σε ολόκληρη τη χώρα.  Μονο το 2011, ιδρύθηκαν εκατόν εξήντα επτά νέοι συνεταιρισμοί πράσινης ενέργειας⁷⁸. Ο Οικου­μενικός Ενεργειακός Συνεταιρισμός Horb στη Στουτγάρδη της Γερμανίας είναι ένα τυπικό παράδειγμα της ισχύος που μπο­ρούν να αποκτήσουν οι συνεταιρισμοί στον μετασχηματισμό της παραγωγής και της χρήσης πράσινης ενέργειας σε τοπικές κοινότητες.

Το πρώτο πράγμα που πρέπει κανείς να καταλάβει σχετικά με τους συνεταιρισμούς είναι ότι έχουν σχεδιασθεί να λειτουργούν σαν κοινόκτητοι χώροι, ενώ οι ιδιωτικές εταιρίες έχουν σκοπό ~χη λειτουργούν σαν κερδοσκοπικοί οργανισμοί. Οι συνεταιρι­σμοί έχουν δομηθεί για να επιτύχουν πολύ διαφορετικούς στό­χους από τις ιδιωτικές εταιρίες.

Η Παγκόσμια Ένωση Συνεταιρισμών (ΠΕΣ) -μία ομοσπον­δία που εκπροσωπεί το σύνολο των συνεταιρισμών ανά τον κό­σμο- ορίζει τον όρο συνεταιρισμός ως εξής:Μία αυτόνομη ένωση ατόμων που συνέρχονται εθελο­ντικά για να καλύψουν κοινές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές ανάγκες και προοπτικές μέσω μίας κοι- νόκτητης και δημοκρατικά ελεγχόμενης επιχείρησης⁶¹.

Η κινητήριος δύναμη των συνεταιρισμών είναι η συνερ­γασία σε αντίθεση με τον ανταγωνισμό και οι ευρύτερες

.

κοινωνικές δεσμεύσεις σε αντίθεση με το στενό οικονομικό συμφέρον. Ο χώροςΛειτουργίας τους είναι η κοινόκτητη περι- ουσία και όχι η αγορά. Η ΠΕΣ εξηγεί ότι Οι συνεταιρισμοί βασίζονται στις αξίες της αυτάρκειας, της υπευθυνότητας, της δημοκρατίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης... Τα μέλη των συνε­ταιρισμών πιστεύουν στις ηθικές αξίες τηο εντιαότηταο. ττ|ς διαφάνειας, της κοινωνικής υπευθυνότητας και της φροντίδας για τους άλλους*2. Ενώ συνεταιριστικές επιχειρηματικές μορφές παρατηρού­νται σε πολύ μακρινές περιόδους της ιστορίας, το νεώτερο συ­νεταιριστικό επιχειρηματικό σχήμα ξεκίνησε στην Αγγλία το 1844, όταν είκοσι οκτώ εργάτες υφαντουργίας ίδρυσαν έναν συνεταιρισμό τον οποίον απεκάλεσαν Εταιρία Ίσων Πρωτο­πόρων του Ρότσντέιλ. Οι εργάτες συνεισέφεραν τις οικονομίες τους, κάτι που τους επέτρεπε να αγοράζουν ποιοτικά προϊόντα τα οποία διέθεταν στο κόστος. Το πρώτο συνεταιριστικό τους κατάστημα αγόραζε και μεταπωλούσε τρόφιμα στα μέλη του, όπως αλεύρι και ζάχαρη, . Η Εταιρία του Ρότσντέιλ θέσπισε επτά κανόνες για τη δι­αχείριση της κοινόκτητης περιουσίας, οι οποίοι αναδείχθηκαν σε πρότυπο πρωτόκολλο για τους συνεταιρισμούς. Αυτοί οι κανόνες, οι οποίοι έχουν αναθεωρηθεί και επισημοποιηθεί σαν το μοντέλο διακυβέρνησης για συνεταιρισμούς από την ΠΕΣ, συνοψίζουν το όραμα και την πρακτική της κοινόκτητης δια­χείρισης:

• Πρώτον, κάθε άτομο είναι ευπρόσδεκτο να καταστεί μέλος ενός συνεταιρισμού ανεξάρτητα από φυλή, θρήσκευμα, εθνικότητα, γένος, κοινωνικές ή πολιτι­κές πεποιθήσεις.

•       Δεύτερον, οι συνεταιρισμοί είναι ενώσεις που λει­τουργούν δημοκρατικά, στις οποίες κάθε μέλος διαθέ­τει μία ψήφο. Αιρετοί εκπρόσωποι, οι οποίοι προέρ­χονται από τα μέλη, έχουν την ευθύνη της διαχείρισης της ένωσης και είναι υπόλογοι απέναντι στα μέλη. •       Τρίτον, τα μέλη συνεισφέρουν ισομερώς και με δη­μοκρατικές διαδικασίες στο κεφάλαιο του συνεταιρι­σμού τους. Μέρος αυτού του κεφαλαίου καθίσταται κοινή ιδιοκτησία του συνεταιρισμού. Τα μέλη απο­φασίζουν από κοινού πώς θα πρέπει να χρησιμοποιη­θούν τα χρήματά τους για την εξέλιξη των καθημερι­νών εργασιών του συνεταιρισμού. •       Τέταρτον, οι συνεταιρισμοί είναι αυτόνομες και αυ- τάρκεις ενώσεις. Αν και μπορούν και πράγματι κάνουν διάφορες επιχειρηματικές συναλλαγές με άλλους ορ­γανισμούς, το πράττουν κατά τρόπο που διασφαλίζει τον από μέρους τους δημοκρατικό έλεγχο του συνε­ταιρισμού και της αυτονομίας του. •       Πέμπτον, οι συνεταιρισμοί παρέχουν μόρφωση και συνεχή εκπαίδευση στα μέλη, στους διαχειριστές και στους υπαλλήλους για να ενθαρρύνουν την πλήρη συμμετοχή τους στα προγράμματα, στις πρωτοβουλί­ες και στα εγχειρήματα της ένωσης. •       Έκτον, οι συνεταιρισμοί θα πρέπει να διευρύνουν το δίκτυο της κοινόκτητης διαχείρισης με το να παρέ­χουν έναν συνεχώς επεκτεινόμενο και διευρυνόμενο χώρο συνεργασίας ανά τον κόσμο. •       Έβδομον, οι συνεταιρισμοί αναλαμβάνουν την απο­στολή της προώθησης μίας βιώσιμης ανάπτυξης μέσα στις κοινότητες που υπηρετούν μέσω των πολιτικών και των προγραμμάτων που εφαρμόζουν63. Σ’ έναν κόσμο που κυριαρχείται από την καπιταλιστική αγο­ρά και την ωφελιμιστική της νοοτροπία -η οποία αντιμετωπίζει

την ανθρώπινη συμπεριφορά ως ανταγωνιστική και κυριαρ­χούμενη από το ατομικό συμφέρον- αυτή καθεαυτή η ιδέα ότι οι ανθρώπινες υπάρξεις θα μπορούσαν να προτιμήσουν ένα επιχειρηματικό μοντέλο που βασίζεται στη συνεργασία, στην ισότητα και στη βιωσιμότητα μπορεί να φαίνεται απελπιστικά ουτοπική. Και όμως ένα μεγάλο τμήμα της ανθρωπότητας ήδη οργανώνεται, τουλάχιστον σε κάποιους τομείς του οικονομι­κού της βίου, σε συνεταιριστικές ενώσεις που λειτουργούν ως κοινόκτητοι χώροι. Απλά δεν μαθαίνουμε ποτέ κάτι γι’ αυτές. Το έτος 2012 αναγνωρίσθηκε επίσημα από τα Ηνωμένα Έθνη ως Παγκόσμιο Έτος Συνεταιρισμών, αλλά μία γρήγορη έρευνα στο Google δείχνει ελάχιστα στοιχεία για τους σχετικούς εορ­τασμούς εκείνης της χρονιάς. Ίσως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης ελέγχονται από έναν μικρό αριθμό γιγάντιων κερδοσκοπικών επιχειρήσεων, οι οποίες απο­φασίζουν τι αποτελεί είδηση και τι όχι. Το γεγονός που παραμένει είναι ότι σήμερα, πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι είναι μέλη συνεταιρισμών - δηλαδή ένας στους επτά κατοίκους της Γης. Πάνω από εκατό εκατομ­μύρια άτομα απασχολούνται από συνεταιρισμούς, ή 20% πε­ρισσότεροι από τους εργαζόμενους σε πολυεθνικές εταιρίες. Οι τριακόσιοι μεγαλύτεροι συνεταιρισμοί έχουν ίσο αριθμό μελών με τη δέκατη χώρα σε πληθυσμό στον κόσμο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Γερμανία ένας στους τέσσερεις είναι μέλος συνεταιρισμού. Στον Καναδά, τέσσερεις στους δέκα κατοίκους είναι μέλη συνεταιρισμών. Στην Ινδία και στην Κίνα τετρα­κόσια εκατομμύρια άτομα ανήκουν σε συνεταιρισμούς. Στην Ιαπωνία, μία στις τρεις οικογένειες είναι μέλος συνεταιρισμού και στη Γαλλία τριάντα δύο εκατομμύρια άτομα συμμετέχουν σε συνεταιρισμούς64. Το Ιούνιο 2011ο Πωλ Χέιζεν, γενικός δι­ευθυντής της Εθνικής Ένωσης Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων, παρατήρησε ότι

Στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχουν 29.000 συνεταιρι­σμοί, με εκατόν είκοσι εκατομμύρια μέλη, και διαθέ­τουν 73.000 επαγγελματικούς χώρους σε όλη τη χώρα. Στο σύνολό τους, οι συνεταιρισμοί διαθέτουν ενεργητικό που υπερβαίνει τα τρία τρισεκατομμύρια, έχουν ετήσια έσοδα πάνω από πεντακόσια δισεκατομμύρια δολάρια, καταβάλλουν είκοσι πέντε δισεκατομμύρια σε μισθούς και επιδόματα και απασχολούν σχεδόν δύο εκατομμύρια άτομα65. Οι συνεταιρισμοί στις ΗΠΑ δραστηριοποιούνται σε όλους σχεδόν τους τομείς, όπως αγροτική παραγωγή, λιανικές πωλή- σεις, υπηρεσίες υγείας, ασφάλειες, πιστωτικά ιδρύματα, ενέρ­γεια, παραγωγή και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας και τηλεπι­κοινωνίες. Την επόμενη φορά που θα μπείτε σ’ ένα κατάστημα σιδηρικών Ace Hardware θα κάνετε δουλειά με έναν συνεται­ρισμό. Οι Αμερικανοί διαθέτουν πάνω από τριακόσια πενήντα εκατομμύρια κάρτες μέλους συνεταιρισμών66. Εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων ανά τον κόσμο ψω­νίζουν τρόφιμα από συνεταιρισμούς, μένουν σε κατοικίες που χτίστηκαν από συνεταιρισμούς, και κάνουν τραπεζικές συναλ­λαγές με συνεταιριστικά χρηματοοικονομικά ιδρύματα. Οι περισσότε^2Ωΐ-Αμ€ρι·κανΓ>ί αγνοούν ότι, Trrprnrm m 70% των αγροτικών προϊόντων και άλλων προμηθειών στις ΗΠΑ δια­τίθενται στην αγορά ιιέσω 3.000 συνεταιρισαών που ανήκουν σε αγρότες. Το βούτυρο Land Ο’Lakes και ο χυμός από στα­φύλι Welch’s είναι μόνο δύο από τις αναγνωρίσιμες ονομασίες τροφίμων στα ράφια των σούπερ μάρκετ που προέρχονται από αγροτικούς συνεταιρισμούς68. Δέκα εκατόμμύ ια ,κατοικίες, ή_ το 12% του συνόλου των κατοικιών_στην Ευρωπαϊκή Ένωση-έχουν ανεγερ&ά-από^συ- νεταιρισμούς69. Ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες που υπε- ρηφανεύονται επειδή διαθέτουν το μεγαλύτερο ποσοστό ιδιό­

κτητων κατοικιών, πάνω από 1,2 εκατομμύρια κατοικίες έχουν ανεγερθεί από συνεταιρισμούς70. Οι συνεταιριστικές τράπεζες είναι επίσης μεγάλοι και σο­βαροί παίκτες στον χρηματοοικονομικό τομέα. Σε έξι ευρω­παϊκές χώρες -στην Γερμανία, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ολλανδία, στην Αυστρία και στη Φινλανδία- στα συνεταιριστι­κά ιδρύματα αντιστοιχεί το 32% του συνόλου των καταθέσεων και σχεδόν το 28% των δανείων εσωτερικού7'. Στην Ασία, 45,3 εκατομμύρια άτομα είναι μέλη πιστωτικών ενώσεων, οι οποί­ες είναι χρηματοοικονομικοί συνεταιρισμοί που ανήκουν στα μέλη72. Στη Γαλλία, το 60% των λιανικών τραπεζικών συναλ­λαγών διεξάγεται μέσω συνεταιρισμών73. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πιστωτικές ενώσεις οι οποίες διαθέτουν ενενήντα εκατομμύρια μέλη -ο μεγαλύτερος αριθμός για μία χώρα στον κόσμο- έχουν βιώσει μία ανάκαμψη μετά την κατάρρευση της χρηματοοικονομικής αγοράς το 200874. Οι καταθέσεις στις πιστωτικές ενώσεις αυξήθηκαν σ’ αυτό το δι­άστημα κατά 40% σε σύγκριση με έναν μέσο όρο 31% για τις μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας75. Οι πιστωτικές ενώσεις των ΗΠΑ διαθέτουν αυτή τη στιγμή ενεργητικό που ανέρχεται σχε­δόν σε ένα τρισεκατομμύριο δολάρια76. Παρά τις αξιόλογες επιδόσεις τους, οι συνεταιρισαοί-πα^- ρέμειναν σε δεύτερη ιιοίρα συγκριτικά με tic κεοδοσκοπικέε επιχειρήσεις σε όλη τη διάρκεια της Πρώτηε και ττκ Λεύχ&οτκ: Βιομηχανικής Επανάστασης. Οι σημαντικές κεφαλαιουχικές ανάγκες που προέκυψαν λόγω των συγκεντρωτικών επικοινω- νιακών και ενεργειακών πλαισίων έκλιναν την πλάστιγγα υπέρ των ιδιωτικών επιχειρήσεων, οι οποίες είχαν τη δυνατότητα να συγκεντρώνουν τεράστια ποσά στις αγορές μετοχών και ομο­λόγων. Η καθετοποίηση της παραγωγής και των υπηρεσιών διεσφάλισε ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, που λειτουργούσαν μέσα σε καπιταλιστικές αγορές, θα κυριαρχούσαν στις δύο προ­ηγούμενες βιομηχανικές περιόδους.

Οι συνεταιρισμοί ήταν ένας τρόπος για την επιβίωση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, ενώνοντας τα χρηματικά τους δια­θέσιμα προκειμένου να αγοράζουν πρώτες ύλες και προϊόντα από τους προμηθευτές με σημαντικές εκπτώσεις, ενώ συγχρό­νως εμείωναν τα λειτουργικά τους έξοδα διατηρώντας κοινά τμήματα πωλήσεων, μάρκετινγκ, και διανομής. Λειτουργώντας σαν μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί στο πλαίσιο μίας κοινόκτη- της διαχείρισης έξω από την αγορά, μπορούσαν να διακινούν προϊόντα και υπηρεσίες στα μέλη τους με πολύ χαμηλό οριακό κόστος, επειδή λειτουργούσαν στη βάση ενός μη κερδοσκοπι­κού επιχειρηματικού μοντέλου. ^Πυραγυ συνθήκες ένουν Ξαφνικά αλλάξει. Όπως αναφέρα- ΐιε σε προηγούιιενα κεφάλαια, το Διαδίκτυο των Πραγμάτων παρέγει το πλεονέκττιαα σε εκατοντάδες νιλιάδεο μικρέο επινει- ρήσεις, μόνο όμως αν μπορέσουν να ενωθούν σε παραγωγικούς συνεταιρισμούς και να εκμεταλλευθούν την παράπλευρη ισχύ που προκύπτει από τη νέα κατανεμητική και συνεργασιακή επι­κό ινωνιακή και ενεργειακή υποδομή. Η προοπτική μίας νέας οικονομικής υποδομής και ενός πα­ραδειγματικού μοντέλου που μπορεί να μειώσει το οριακό κό­στος κοντά στο μηδέν κάνει την ιδιωτική επιχείρηση λιγότερο βιώσιμη, επειδή η ύπαρξή της εξαρτάται από ένα αρκετό περι­θώριο που να επιτρέπει καθαρά κέρδη. Οι συνεταιρισμοί είναι το μοναδικό επιχειρηματικό μοντέλο που θα μπορέσει να λει­τουργήσει σε μία κοινωνία σχεδόν μηδενικού οριακού κόστους. Χιλιάδες συνεταιρισμοί ηλεκτρισμού και πράσινης ενέργει­ας ξεφυτρώνουν σε κοινότητες ανά τον κόσμο, θέτοντας τα θε­μέλια ενός κοινοκτητικού χαρακτήρα ισομερούς διαμοιρασμού του ηλεκτρικού ρεύματος μέσω περιφερειακών και εθνικών δι­κτύων διανομής. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου περισσότερος κόσμος επεν­δύει σε συνεταιρισμούς παρά στο χρηματιστήριο -το γεγονός αυτό είναι εντυπωσιακό- οι συνεταιριστικές τράπεζες έχουν

ηγετικό ρόλο στη χρηματοδότηση συνεταιρισμών πράσινης ενέργειας. Ο Ντερκ Βαντσιτγιάνν-ιδαυτικό μέλος καιδιευθυ- ντής του βελγικού συνεταιρισμού EcoPower, λέει ότι ως επί το πλείστον, οι συνεταιριστικές τράπεζες είναι οι πρώτες που σπεύδουν να χρηματοδοτήσουν προγράμματα αιολικής και υδροηλεκτρικής ενέργειας. Σύμφωνα με το πνεύμα μίας από τις βασικές αρχές των συνεταιρισμών -ότι συνεργάζονται μεταξύ τους όποτε είναι δυνατόν- οι συνεταιριστικές τράπεζες προχω­ρούν όλο και περισσότερο στη χρηματοδότηση συνεταιρισμών πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας όπως η EcoPower με χρήματα των μελών τους. Η EcoPower, που ξεκίνησε με τριάντα μέλη το 1990, το 2013 διέθετε 43.000 μέλη και ήδη τροφοδοτεί το 1,2% των νοικοκυριών της Φλαμανδίας με πράσινη ενέργεια που παράγεται στις ανανεώσιμες αιολικές και υδροηλεκτρικές της εγκαταστάσεις. Στην Γερμανία, συνεταιρισμοί πράσινης ενέργειας ιδρύο­νται σε^ϋλύκλ.ΐ|ρΐ| li| χώρα. Μονο το 2011, ιορυυηκαν εκατόν εξήντα επτά νέοι συνεταιρισμοί πράσινης ενέργειας78. Ο Οικου­μενικός Ενεργειακός Συνεταιρισμός Horb στη Στουττγάρδη της Γερμανίας είναι ένα τυπικό παράδειγμα της ισχύος που μπο­ρούν να αποκτήσουν οι συνεταιρισμοί στον μετασχηματισμό της παραγωγής και της χρήσης πράσινης ενέργειας σε τοπικές κοινότητες. Ο συνεταιρισμός έχει ήδη εγκαταστήσει πολλά ερ­γοστάσια ηλιακής ενέργειας στην περιοχή και προγραμματίζει πολύ περισσότερα. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η Γερμανία ήδη παράγει σήμερα πάνω από το 23% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, ενώ μεγάλο μέρος της προ­έρχεται από τοπικούς συνεταιρισμούς79. Ο Μπέρναρντ Μποκ, ηγετικό στέλεχος του συνεταιρισμού ανανεώσιμης ενέργειας της Στουττγάρδης, λέει ότι αυτό δεν είναι τόσο παράξενο, με δεδομένο ότι «ζούμε σε μία χώρα συνεταιρισμών80». Η Δανία επίσης βρίσκεται στην πρωτοπορία του μετασχη­ματισμού της κοινωνίας της μέσω της εγκατάστασης μίας

υποδομής ΔτΠ, και έχει βασισθεί σε μεγάλο βαθμό στο μοντέ­λο των τοπικών συνεταιρισμών για να θεσπίσει ένα βιώσιμο παραδειγματικό οικονομικό μοντέλο. Όποτε πηγαίνω με το αε­ροπλάνο στην Κοπεγχάγη, πάντα κοιτάω κάτω στο λιμάνι πριν την προσγείωση, και θαυμάζω τις είκοσι περίπου ανεμογεννή- τριες, οι μισές από τις οποίες ανήκουν σε συνεταιρισμούς81. Οι Δανοί έχουν διαπιστώσει ότι το κλειδί για την αποτελε­σματική υλοποίηση της νέας υποδομής είναι η συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων, και ότι οι συνεταιρισμοί αποτελούν τον καλύτερο φορέα για την εξασφάλιση της εμπιστοσύνης του κοι­νού και της στήριξης της τοπικής κοινωνίας για τη νέα ενεργει­ακή υποδομή. Είναι ιδιαίτερα υπερήφανοι για το πρόγραμμα ηλεκτροφωτισμού στο νησάκι Σάμσο -μία κοινότητα περίπου        κατοίκων- όπου τα τοπικά νοικοκυριά και οι επιχειρή­σεις κατόρθωσαν να αλλάξουν την όψη της περιοχής τους από μία σχεδόν 100% εξάρτηση από εισαγόμενη ηλεκτρική ενέρ­γεια, κυρίως από εργοστάσια που λειτουργούσαν με άνθρακα, σε 100% ανανεώσιμη ενέργεια μέσα σε μόνο δέκα χρόνια82. Σε μία εποχή όπου η εγκατάσταση αιολικών πάρκων από μεγάλες εταιρίες συναντά αντιδράσεις από τις τοπικές κοινό­τητες, το Σάμσο αντιμετώπισε τις αντιδράσεις παραχωρώντας την ιδιοκτησία της νέας ενέργειας στους δημότες του. Το νησί ακολούθησε το παράδειγμα της υπόλοιπης χώρας, όπου το 80% της εγκατεστημένης αιολικής ενέργειας ανήκει σε συνεταιρι­σμούς ή σε ιδιώτες.